تب شیر و اشکال مختلف آن در گاو و گوسفند

در این مطلب از آکادمی هادیار، صرف نظر از پاتوژنز، سبب‌شناسی، درمان و سایر جنبه‌های بیماری به نمود بالینی بیماری در گاو، گوسفند و بز پرداخته شده است. در مورد سایر جنبه‌های بیماری نیز به طور مفصل در پست‌های دیگر سایت پرداخته خواهد شد.

---

تب شیر کلینیکی

سه مرحله دارد:

Stage 1 (مرحله اول تب شیر کلینیکی)

معمولاً تشخیص داده نمی‌شود، چون کلسیم خون در بازه 7.5 تا 4.9 میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر است و هنوز علائم هیپوکلسمی به وضوح دیده نمی شود.

اگر دامپزشک با تجربه باشد و این مرحله را تشخیص دهد با تزریق کلسیم جلوی بروز عوارض بالینی تب شیر را می‌گیرد. اگر گاو دچار علائم بالینی تب شیر شد در دوره شیردهی حدود ۵۰۰ لیتر کاهش تولید شیر دارد.

تشخیص مرحله اول:

گاوی که زایمان می‌کند و کلسیم خون پایین می‌افتد (زیر 8 mg/dl) یک سری علائم دارد:

• گاو روی دست و پای خود ایستاده است.
• عصبی است.
• اجازه نمی دهد گوساله به آن نزدیک شود.
• با حرکات سر، مانعِ نزدیک شدن افراد به خود می‌شود.
• از دوشش شیر ممانعت می‌کند.
• لرزش ماهیچه‌ای دارد.
• دهان، باز و حالت خمیازه دارد.
• زبان به علت شلی ماهیچه‌‌ای از دهان بیرون است.

Stage 2 (مرحله دوم تب شیر کلینیکی)

• کلسیم خون در بازه 6.8 تا 4.2 میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر است.
• زمینگیری حادث می‌شود.
• به علت شلی ماهیچه‌ای، گردن کج می‌شود و سر روی بدن قرار می‌گیرد.
• معمولاً زبان از دهان خارج است.
• حیوان هیچ تحرکی ندارد.
• میدریاز چشم، که به نور واکنش داده و منقبض می‌شود.
• افزایش ضربان قلب (100 ضربه در هر دقیقه)
• کاهش قدرت ضربان قلب
• رکود در تمام ماهیچه‌های صاف به خصوص دستگاه گوارش (ایست کامل در دستگاه گوارش، توقف حرکات شکمبه، وجود مدفوع خشک پوشیده شده با موکوس)
• گاهی اوقات شیر از پستان خارج می شود (به علت شل شدن اسفنگتر).
• سرد بودن اندام‌های انتهایی
• درجه حرارت گاهی پایین، زمانی طبیعی و گاهی اوقات بالا است (نمی‌توان از روی درجه حرارت، تب شیر را تشخیص داد).
• در صورت درمان، به حالت طبیعی برمی‌گردد ولی بدون خسارت نیست (500 لیتر کاهش تولید شیر).

Stage 3 (مرحله سوم تب شیر کلینیکی)

• کلسیم خون در بازه 5.7 تا 3.5 میلی‌گرم در هر دسی‌لیتر است.
• حیوان روی پهلو دراز می‌کشد.
• افزایش ضربان قلب (120 ضربه در هر دقیقه)
• میدریاز چشم، که نسبت به نور واکنشی ندارد.
• بدخیمی بیماری؛ خیلی سخت به درمان پاسخ می‌دهد.

تفریق Stage 2 از Stage 3:

• اندازه‌گیری ضربان قلب
• بررسی میدریاز چشم و واکنش آن به نور

---

اشکال دیگر هیپوکلسمی (Atipic):

فرم تحت بالینی تب شیر

هیپوکلسمی تحت بالینی، کاهش غلظت کلسیم خون (بر اساس منابع جدید زیر 8.5 mg/dl تا حدود 7.5 mg/dl) بدون بروز علائم بالینی تب شیر می‌باشد.

• به سهولت دام تحریک می‌شود.
• با ایجاد صدا، دام دچار لرزش خیلی شدید می‌شود.
• این شکل معمولاً حالت همه‌گیر دارد و به صورت همزمان رخ می‌دهد (در حالت فعلی همزمان).
• می‌توان این شکل از بیماری را در زمان غیر از زایمان دید (در انتهای شیردهی).
• معمولاً در این حالت منیزیم خون نیز پایین است.

خسارت هیپوکلسمی تحت بالینی، بیشتر از بالینی است و گاهی خسارت آن تا ۴ برابر فرم کلینیکی می‌رسد

(خسارت مربوط به کاهش تولید شیر، افزایش وقوع کتوز، جابجایی شیردان، کبد چرب و غیره).

فرم سرکش هیپوکلسمی (Downer cow)

• زمینگیری
• شکل حاد است و خیلی سریع زمینگیری رخ می‌دهد (گاو سریعاً وارد مرحله ۳ تب شیر کلینیکی می‌شود).
• به درمان پاسخ نمی‌دهد ( با تزریق کلسیم هوش و حواس برمی‌گردد ولی حیوان روی پای خود نمی‌ایستد ).

---

هیپوکلسمی در گوسفند و بز نیز دیده می‌شود:

در گاو بیشترین موارد وقوع تب شیر، در ۲۴ ساعت اول بعد از زایمان است، در حالیکه در گوسفند و بز از ۶ هفته قبل از زایمان تا ۱۰ هفته بعد از زایمان رخ می‌دهد و به صورت همه‌گیر است و گاهی بیشتر از ۳۰ درصد گله درگیر می‌شود.

علائم تب شیر در گوسفند

• افزایش حساسیت
• لرزش ماهیچه‌ای
• تلو تلو خوردن در راه رفتن
• بی حالی
• قرار گرفتن حیوان روی جناغ سینه (حالت قرارگیری سر و گردن مشابه گاو نیست و سر روی بدن قرار نمی‌گیرد)
• نفخ شدید
• برگشت غذا از بینی
• سبز بودن اطراف بینی
• در صورت عدم درمان ورود به کما و سپس تلف شدن دام

توجه: در بسیاری مواقع، تب شیر در گوسفند با مسمومیت آبستنی اشتباه گرفته می‌شود.

تفریق: اندازه‌گیری کلسیم خون

در بز نیز به هنگام زایمان کلسیم و فسفر خون کاهش می‌یابد و گاهی این کاهش تا ۳ هفته بعد از زایمان دیده می‌شود.